Geneza nazwy miasta

Nazwa miejscowa Łosice jest tzw. nazwą patroniniczną, czyli odojcowską (por. łacińskie pater „ojciec”), a co wskazuje jej budowa słowotwórcza, tj. w dzisiejszej postaci temat Łoś- i przyrostek -ice. Znaczy to, że bezpośrednio pochodzi od nazwy osobowej (imienia, przezwiska, nazwiska), a nie od wyrazu pospolitego. Nazwy zakończone na -ice (-icze, -ycze) tworzą typ znaczeniowy nazw patronimicznych. Pierwotnie oznaczały one ludzi należących do jednego rodu. Nazwa rodu zaś pochodziła od człowieka, którego imię (nazwa, przezwisko) zachowuje się w nazwie miejscowości. Czasem mogły oznaczać ludzi poddanych właścicielowi miejscowości. Najstarsze formy nazw patronimicznych powstawały od nazw osobowych dawnego słowiańskiego typu (imiona dwuczłonowe, imiona skrócone, nazwy odprzezwiskowe), jak również od imion pochodzenia chrześcijańskiego. Tak też od nazwy osobowej Łosz, Łoszapowstała nazwa miejscowa Łoszyce, jak świadczą dawne, szesnastowieczne, zapisy źródłowe nazwy, potem i do dziś Łosice. Nazwy te występują zawsze w formie liczby mnogiej, zachowując pierwotny kolektywny charakter: Loszycy „ludzie Łosza” (nazwa mieszkańców) ®Łoszyce, Łosice (nazwa miejscowa). Zmiana rodzaju gramatycznego przyrostka (-ycy ® -yce, -ice) nastąpiła w czasie, gdy zbiorowa nazwa ludzi stała się nazwą miejscowości i była konsekwencją tej zmiany znaczeniowej. Niektórzy językoznawcy w podstawie nazwy Łosice widzą nazwę osobową Łoś. Zdaniem Zygmunta Gałeckiego (autora opracowania) bardziej prawdopodobna jest podstawa Łosz, Łosza, ponieważ kilka szesnastowiecznych zapisów źródłowych nazwy, w tym najstarszy Loschycze z 1504 roku, odczytujemy jakoŁoszyc/z/e zgodnie z regułami pisowni późnośredniowiecznej, kiedy to przez sch oznaczano głoskę sz. Uwzględniamy przy tym specyfikę pogranicza polsko-ruskiego, gdzie od dawna współistniały z polskimi gwary ukraińskie i gdzie w sposób naturalny przenikały i mieszały się ze sobą elementy językowe polskie (zachodniosłowiańskie) i ruskie (wschodniosłowiańskie). Taka nazwa osobowa jest poświadczona od XVI w. w źródłach białoruskich. W języku mówionym pogranicza na pewno istniała wcześniej. Poza tym do dnia dzisiejszego są w języku ukraińskim wyrazy łosza i łoszak w znaczeniu „źrebię, młody koń”, łoszycia „młoda klacz”, znane także z gwar wschodniej Lubelszczyzny, do których przeniknęły z gwar ukraińskich. Od tych wyrazów pospolitych powstawały nazwy osobowe w taki sam sposób jak np. od lisnazwisko Lis, od drozd nazwisko Drozd (ze względu na jakieś cechy zewnętrzne lub wewnętrzne człowieka) itp.

Warto podkreślić, że podlaskie nazwy miejscowe mają często odpowiedniki w nazewnictwie miejscowym Polesia, np. Dziadkowice – Dzietkawiczy, Hołowczyce – Hołowczycy, Klepaczew – Klepaczy, Koszelówka – Koszelewo, Ogrodniki – Aharodniki, Moszczona – Moszczenka, Kornica – Kurnica, które pochodzą albo od takich samych nazw osobowych, albo od jednakowych właściwości terenowych. Nazwą bliźniaczą dla naszych Łosic jest nazwa wsi Łoszycy w okolicach Pińska. Fakt ten jest świadectwem mieszanego osadnictwa na Podlasiu.

Zygmunt GAŁECKI, urodzony w Łosicach, językoznawca, historyk języka polskiego, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego, wcześniej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Pedagogicznego w Tarnopolu (Ukraina).

Źródło: Zygmunt Gałecki, Pochodzenie nazwy miejscowej Łosice, Gazeta Łosicka, Maj 2001.